“อารักษ์ เชนเมือง เจ้าทั้งหลาย ในการประกอบพิธีกรรมเกี่ยวกับบ้านเมืองล้านนา”

ในตำนานเชียงใหม่ปางเดิม ระบุการประกอบพิธีกรรมของบ้านเมืองไว้อย่างชัดเจนว่า---
(๖) “คันบุคคลผู้ใดจักกระทำมังคลกรรมด้วยประการต่าง ๆ จักสร้างแปงอันใดก็ดี จักไปทางใดก็ดี (ฯ/1) (ฯ/2) หื้อเจ้าและเสนาอามาตย์ทังหลาย หื้อได้พากันปูชาหื้อมีบุปผา เข้าตอก ดอกไม้ ลำเทียน มาตกแต่งพลีกรรมปูชาแกมเลี้ยง ยัง(ฯ/3) และเทวดาอารักษ์ เชนเมืองเจ้าทังหลาย หมายมี ‘เจ้าหลวงคำแดง’ เป็นเค้าเป็นใหญ่กว่าอารักษ์เจ้าทังหลาย และ(ฯ/4)”

*ท่านที่ไม่สนใจรายละเอียดก็ไม่ต้องอ่านเนื้อความต่อไปนี้เลยก็ได้นะครับ*
**ส่วนท่านที่สนใจศึกษานั้น ข้อความในหัวข้อย่อยตามวงเล็บเช่น (ฯ/1) …เป็นต้น ขอขยายความเป็นบันทึกเกร็ดความรู้ไว้ดังนี้---

(ฯ/1) ความว่า –
“หื้อได้ขึ้นพระยาอินทาธิราช
 ท้าวจตุโลกทัง ๔
 และนางแม่ธรณี เสียก่อน
 แล้วจิ่งจักกระทำมังคละสร้างแปงไปเทอะ หากจักวุฒิสวัสดีแท้แล”

(ฯ/2) ความว่า –
“ศรีสวัสดี
ที่นี้จักกฎ(หมาย)ชื่อเทพดาอารักษ์เชนเมือง อันอยู่เฝ้ารักษายังวรพุทธศาสนา สันฐานนครเมืองพิงค์เชียงใหม่ที่นี้ทังมวล หื้อสัปปุริสะเจ้าทังหลายได้รู้ก่อนแล
คันข้าเสิก/ข้าศึกตกเมืองนั้น หื้อเจ้าเมืองและเสนาอามตย์ ได้มีธรรมสิเนหาปียฉันทะพร้อมเพียงกัน หื้อทัดแม่นกับด้วยกันแท้เทอะ
 เปรียบเทียมยังมีเชือกแก้วบัวรกตเก้าเกลียว หื้อบิดล้าวมาเป็นเกลียวเดียวขันป้อม
 แม่นมันหน้อยปุนฤา ก็อย่าขาดเทอะ
 จักมัดไกรศรราชสีห์ก็ข่ามหมั้นเที่ยงแท้ดีหลี เป็นเก้าเกลียวขันดีเที่ยงแท้
 อย่ามาเยียะหื้อเกลียวลาบิดออก ยังค้างอยู่แต่สองสามเกลียว จักมัดอันใดก็อย่าเทอะ
 บ่ว่าจักมัดวัวควายแลเด จักมัดกุมภัณฑ์แลตัวก็บ่อาจจักข่ามได้ ก็เที่ยงว่าจักปุด/ขาดสบั้นวัน ๑ แลนา”

 แปลสั้น ๆ ได้ว่า--- เมื่อมีข้าศึกมาประชิดเมือง ก็ให้คนในเมืองทังหลายรู้รักรู้สามัคคีรวมกำลังกันไว้ จะได้อยู่รอดปลอดภัย นั้นแหละครับ

“หื้อเจ้าและเสนาอามาตย์ทังหลาย หื้อได้พากันปูชา (อ่านว่า ปูจา = บูชา) หื้อมีบุปผา เข้าตอก ดอกไม้ ลำเทียน มาตกแต่งพลีกรรมปูชาแกมเลี้ยง ยัง----

---มาตกแต่งพลีกรรมปูชาแกมเลี้ยง ยัง----
(ฯ/3) = (เทวดาอารักษ์เชนเมืองของเมืองเชียงใหม่ มีรายชื่อดังนี้ครับ;)

·  พระยาอินทาเจ้าฟ้า,

·  ท้าวทั้งสี่,

·  นางธรณี,

·  พระสุเทวรสี,

·  เทวบุตรเทวดาเจ้าทังหลาย,

·  เสาอินทขิล,

·  กุมภัณฑ์ทัง ๖ ตน,

·  เจ้าพระยาช้างเผือกสองตัวหัวเวียง,

·  พระยาช้างทั้ง ๘ ตัว ในมหาเจติยหลวง (พระเจดีย์หลวง)กลางเวียงเชียงใหม่,

 และตำนานย้ำว่า ---
 “เทวดาอารักษ์ เชนเมืองเจ้าทังหลาย หมายมี ‘เจ้าหลวงคำแดง’ เป็นเค้าเป็นใหญ่กว่าอารักษ์เจ้าทังหลาย”

(เหล่าอารักษ์เชนเมืองตนถัดไปโดยลำดับ ได้แก่)---
และ(ฯ/4) =
"

·  อารักษ์เมืองแคน,

·  เจ้าหลวงมังราย,

·  มังคราม,

·  แสนภู,

·  คำฟู,

·  ผายู,

·  กือนา,

·  แสนเมือง,

·  สามประยาฝั่งแกน,

·  ท้าวโลก(ลก=ติโลกราช),

·  ท้าวยอดเชียงราย,

·  ท้าวอ้าย,

·  ท้าวชาย,

·  แก้วตาหลวง,

·  พระแม่กุ,

·  พระเมืองแก้ว,

·  พระเมืองเกล้า,

·  พระยอดติโลกราช,

·  ชุ่งชนะ,

·  ร่มขาว,

·  รีมขาว,

·  สรีสองเมือง,

·  เวียงแก่น,

·  ผาบ่อง,

·  ดงดำ,

·  องค์คำ,

·  จักรวาล,

·  ขุนหลวงวิลังคะ,

·  ปู่แสะ,

· ย่าแสะ,

·  พระกุมม์,

·  พระกัณณ์,

·  พิษณุ,

·  พระเจ้าตนพ่อเจ้าฟ้าชายหลวงแก้ว,

·  พระเจ้าชีวิตกาวิละองค์เถ้า ตนปราบเหง้าปฐวีล้านนาไทย,

·  เจ้าช้างเผือก,

·  เจ้ามหาเสฏฐี,

·  หอปั๊บ,

·  หอหาง,

·  หอยา,

·  ปู่ย่า,

·  เทวบุตรตนหลวง,

·  อารักษ์แม่ระมิงค์,
อารักษ์เชนเมือง มีเท่านี้แล”

 ส่วนว่าใผจะเป็นใผ มีที่อยู่ที่มาอย่างใดในเนื้อนิทานตำนานเมืองใหญ่ในล้านนา ก็ต้องกลับไปเล่าต่อจากเนื้อความอ้างอิงใน “ตำนานเมืองเชียงใหม่” ที่เริ่มต้นนับศักราชกันที่จุลศักราช ( จ.ศ. ๑ ตรงกับ พ.ศ. ๑๑๘๒) อันเป็นปี(ตามตำนานว่า) ปู่เจ้าลาวจก หรือ ลวจักราชจุติลงมาจากเมืองฟ้า พาบริวารไต่บันไดเงินลงมา สร้าง “ราชวงศ์ลาว” ปกครองอาณาจักร “เมืองล้านนาไทย” เริ่มแต่ยุคสมัย “เมืองเชียงลาว” หรือ “เมืองยางเงิน” หรือว่า “เมืองเงินยาง” สืบต่อกันมา [อ่านบล็อกย่อย ตำนานเมืองเหนือ ชุด ตำนานเมืองใหญ่ในล้านนา ฉบับบ้านเมือง ตอนที่ ---- (6), (7), (8), (9), ] เรื่องราวสืบหน่อต่อลำไม้ไผ่(วังสะ, วงศา)กันมาจนถึงสมัยพญามังราย สืบย้อนลงมาอีกถึงยุคสมัยเชื้อเจ้าเจ็ดตนปกครองเมืองเชียงใหม่ และบางส่วนเป็นบุคคลตัวละครในนิทานจามเทวีวงศ์ (เมืองลำพูน)

* อ้างอิง: ตำนานเชียงใหม่ปางเดิม สถาบันวิจัยสังคม ม.ช. (ปริวรรต) พิมพ์ครั้งที่ ๒ พ.ศ. 2537 *