ลิลิตโองการแช่งน้ำ

ผู้แต่ง                       สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำรงราชานุภาพ ทรงสันนิษฐานว่าอาจแต่งในรัชสมัย

                               ของสมเด็จรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจ้าอู่ทอง) ปฐมกษัตริย์แห่งกรุงศรีอยุธยา  ทรงเป็นเชื้อสาย

                               ของพระเจ้าสิริชัยเชียงแสนแห่งแคว้นสิริธรรมราช  จึงเป็นต้นวงศ์เชียงราย  เป็นราชบุตรเขย

                               ของพระยาอู่ทอง เมื่อพ. ศ. ๑๘๘๗ ได้เป็นเจ้าเมืองอู่ทอง  ซึ่งขณะนั้นขึ้นตรงต่อกรุงศรีอยุธยา

                              ต่อมาเกิดโรคระบาด  ทรงย้ายราชธานีมาตั้งที่ตำบลหนองโสน  แขวงเมืองอโยธยา  เมื่อพ.ศ.๑๘๙๓

                              ขนานนามใหม่ว่า กรุงเทพทวาราวดีศรีอยุธยา  และพระองค์ได้รับพระนามใหม่ว่า  สมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑

                              ทรงตั้งพระองค์เป็นใหญ่ไม่ขึ้นต่อสุโขทัยนับแต่นั้นเป็นต้นมา

                                            

ลักษณะการแต่ง          แต่งเป็นลิลิต คือมีร่ายกับโคลงสลับกัน ร่ายเป็นร่ายดั้นโบราณ ส่วนโคลงเป็นโคลงห้า

                               หรือมณฑกคติวรรณคดีเรื่องนี้ใช้อ่านในพิธีถือน้ำพิพัฒน์สัตยา หรือพิธีศรีสัจจปานกาล

                               ซึ่งกระทำตั้งแต่รัชกาลสมเด็จพระเจ้าอู่ทอง จนถึงพ.ศ.๒๔๗๕

เรื่องย่อ

       เริ่มต้นด้วยร่ายโบราณ ๓ บท  สรรเสริญพระนารายณ์  พระอิศวร  และพระพรหม  ต่อจากนั้นบรรยายด้วยโคลงห้า

และร่ายดั้นโบราณสลับกัน  กล่าวถึงไฟไหม้โลก  แล้วพระพรหมสร้างโลกใหม่  แล้วอัญเชิญพระกรรมบดีปู่เจ้า

มาร่วมเพื่อความศักดิ์สิทธิ์  ตอนต่อไปอ้อนวอนให้สิ่งศักดิ์สิทธิ์เรืองอำนาจเป็นพยาย  ลงโทษผู้คิดคนทรยศต่อ

พระเจ้าแผ่นดิน  ส่วนผู้ซื่อตรงภักดี  ขอให้มีความสุขและลาภยศ  ทั้งเมื่อยังมีชีวิตอยู่และตายไปแล้ว  ตอนจบเป็นร่าย

ถวายพระพรชัยมงคลแด่พระเจ้าแผ่นดิน

ที่มา : ประวัติวรรณคดีไทยสมัยสุโขทัยและอยุธยา ของเสนีย์ วิลาวรรณ