ลิลิตยวนพ่าย

ผู้แต่ง                     ไม่ปรากฏผู้แต่ง

ประวัติ                    สันนิษฐานว่าแต่งในรับกาลสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ  ราว  พ.ศ. ๒๐๑๗  ซึ่งเป็นปีศึกเชียงชื่น 

                             แต่ยังมีผู้ลงความเห็นว่าเป็นสมัยสมเด็จพระรามาะบดีที่ ๒ หรือ สมเด็จพระบรมราชาธิบดีที่ ๒

                             ยวน  ในที่นี้  หมายถึง  ชาวล้านนา  ดังนั้น  ยวนพ่าย จึงแปลว่า  ชาวล้านนาแพ้ อันกล่าวถึง

                             ชาวล้านนาในสมัยพระเจ้าติโลกราช  พ่ายแพ้แก่กรุงศรีอยุธยาในสมัยสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ

ลักษณะการแต่ง        ลิลิตดั้น ประกอบด้วยร่ายดั้นและโคลงดั้นบาทกุญชร เป็นการแต่งเพื่อยอพระเกียรติของสมเด็จ

                              พระบรมไตรโลกนาถ และสดุดีชัยชนะที่มีต่อเมืองเชียงใหม่ ถ้อยคำที่ใช้เป็นคำโบราณ

                              และสันสกฤตส่วนมาก

เรื่องย่อ

         ตอนต้นกล่าวนมัสการพระพุทธเจ้า และนำหัวข้อธรรมมาแจก  ทำนองยกย่องสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถว่า

ทรงคุณธรรมข้อนั้นๆ  แล้วกล่าวถึงพระราชประวัติ  ต่อมาเจ้าเมืองเชียงชื่น ( เชลียง ) เอาใจออกห่าง

นำทัพเชียงใหม่มาตีเมืองชัยนาท  แต่ถูกสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถตีแตกไป  และยึดเมืองสุโขทัยกลับมาได้

แล้วประทับอยู่เมืองพิษณุโลก  และส่งพระราชโอรสไปสืบพระพุทธศาสนาที่ลังกา  และนิมนต์พระเถระลังกาเข้ามา

พระองค์ทรงออกผนวชระยะหนึ่ง  จากนั้นกล่าวถึงสงครามกับเชียงใหม่อย่างละเอียดอีกครั้งหนึ่ง แล้วบรรยาย

เหตุการณ์ทางเชียงใหม่ว่าพระเจ้าติโลกราชเสียพระจริต  ประหารชีวิตหนานบุญเรืองราชบุตร  และหมื่นด้งนคร

เจ้าเมืองเชียงชื่น  ภรรยาหมื่นด้งนครไม่พอใจ  ลอบมีสารมาพึงพระบรมโพธิสมภารสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถ 

 และขอทัพไทยไปช่วย   สมเด็จพระบรมไตรโลกนาถยกทัพมาป้องกันเมืองเชียงชื่น  แล้วเสด็จกลับไปรักษา

เมืองเชียงใหม่  ทรงกรีธาทัพหลวงไปสู้รบ  ตีทัพเชียงใหม่พ่ายไป  ได้เมืองเชียงชื่น  ตอนสุดท้ายกล่าวสรรเสริญ

พระบารมีสมเด็จพระบรมไตรโลกนาถอีกครั้งหนึ่ง

ที่มา : ประวัติวรรณคดีไทยสมัยสุโขทัยและอยุธยา ของเสนีย์ วิลาวรรณ