ผู้แต่ง                  พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย

ลักษณะการแต่ง กลอนบทละคร

เรื่องย่อ

             มียักษ์อีกตนหนึ่งชื่อ นนทก มีหน้าที่ล้างเท้าเทวดาที่มาเฝ้าพระอิศวร ณ เชิงเขาไกรลาสถูกเหล่าเทวดา

ตบหัวลูบหัวทุกวันจนล้านเกลี้ยง เกิดความคับแค้นใจ จึงไปเฝ้าพระอิศวรทูลขอนิ้วเพชร ชี้ไปที่ใครต้องตาย

เมื่อพระอิศวรให้พรแล้ว จึงกลับไปล้างเท้าเทวดาตามเดิม เมื่อถูกเหล่าเทวดาตบหัวอีก จึงเอานิ้วเพชรชี้เทวดา

ล้มตายไปเป็นอันมาก เหล่าเทวดาจึงไปทูลฟ้องพระอิศวร พระอิศวรจึงให้พระนารายณ์ไปปราบ พระนารายณ์

ได้แปลงกายเป็นนางอัปสรไปร่ายรำยั่วยวนจนนนทกหลงกลรำตาม เอานิ้วเพชรชี้ไปที่ต้นขาตนเองล้มลง

พระนารายณ์จึงกลับร่างเดิมเหยียบอกนนทกไว้ นนทกจึงว่าพระนารายณ์กลัวตนจึงต้องแปลงร่างมาพระนารายณ์

์จึงสาปให้นนทกไปเกิดใหม่ มีสิบหัวสิบหน้าและยี่สิบมือ สามารถเหาะเหินเดินอากาศได้ มีคทาและธนูเป็นอาวุธ

ส่วนพระองค์จะเกิดเป็นมนุษย์มี ๒ มือ ตามไปฆ่า แล้วจึงฆ่านนทกตาย


             ท้าวทศรถ เป็นกษัตริย์ครองกรุงอโยธยา มีพระมเหสี ๓ องค์ คือ นางเกาสุริยา นางไกยเกษี

และนางสมุทรเทวี วันหนึ่งท้าวทศรถไปรบกับยักษ์ ชื่อ ปทูตทันต์ โดยนางไกยเกษีตามเสด็จไปด้วย ขณะรบกัน

ยักษ์แผลงศรไปถูกเพลารถของท้าวทศรถหัก นางไกยเกษีรีบกระโดดลงจากรถ เอาแขนของนางสอดแทนเพลารถ

เมื่อท้าวทศรถฆ่ายักษ์ได้แล้ว ได้ทรงทราบถึงความจงรักภักดีของนางไกยเกษี จึงประทานพรว่าหากนางปรารถนา

สิ่งใดพระองค์ก็จะประทานให้


             ท้าวทศรถ ครองราชสมบัติมานานหลายปีแล้ว แต่ยังไม่มีโอรส จึงทำพิธีกวนข้าวทิพย์ กลิ่นข้าวทิพย์

์หอมไปถึงกรุงลงกา ทศกัณฐ์จึงใช้นางยักษ์กากนาสูร มาขโมย นางแปลงร่างเป็นอีกา โฉบเอาข้าวทิพย์ไปได้

เพียงครึ่งก้อน ทศกัณฐ์นำข้าวทิพย์ให้นางมณโฑผู้เป็นมเหสีกิน นางมณโฑจึงตั้งครรภ์และประสูติพระธิดาออกมา

แต่ขณะที่ประสูตินั้นพระธิดาร้องว่า "ผลาญราพณ์" ขึ้นสามครั้ง พิเภกและโหรอื่นๆ ทำนายว่าเป็นกาลีบ้านกาลีเมือง

ทศกัณฐ์จึงสั่งให้นำพระธิดาผู้นั้นใส่ผอบลอยน้ำไป พระฤาษีชนกซึ่งเดิมเป็นราชาแห่งเมืองมิถิลาพบเข้า ก็เก็บไป

ฝังดินฝากแม่พระธรณีไว้ จนเวลาล่วงไปถึง ๑๖ ปี จึงไปขุดนางขึ้นมา แล้วตั้งชื่อให้ว่าสีดาแล้วกลับไปครองเมือง

มิถิลาเช่นเดิม และได้จัดพิธียกศรเพื่อหาคู่ครองให้นางสีดา พระรามยกศรได้จึงได้อภิเษกกับนางสีดาและพานาง

กลับไปอยู่ที่กรุงอโยธยา


             ส่วนข้าวทิพย์ที่เหลือสามก้อนครึ่ง ท้าวทศรถแบ่งให้มเหสีทั้งสาม ซึ่งต่อมานางตั้งครรภ์และให้กำเนิดโอรส

คือ นางเกาสุริยาประสูติพระราม นางไกยเกษีประสูติพระพรต นางสมุทรเทวีประสูติพระลักษมณ์กับพระสัตรุด


             ต่อมา ท้าวทศรถคิดจะยกราชสมบัติให้พระรามปกครอง แต่นางไกยเกษีทูลขอเมืองอโยธยาให้พระพรต

โอรสของตน และขอให้พระรามออกเดินป่าเป็นเวลา ๑๔ ปี ท้าวทศรถเคยประทานพรให้นางไว้ จึงจำต้องรักษา

วาจาสัตย์ พระรามก็ยินยอมออกจากเมืองโดยดี ซึ่งพระลักษณ์กับนาง สีดาขอตามเสด็จไปด้วย ท้าวทศรถ

เสียพระทัยมากจนกระทั่งสิ้นพระชนม์


             พระราม พระลักษมณ์ และนางสีดา ไปตั้งอาศรมอยู่ในป่า วันหนึ่ง นางสำมนักขา น้องสาวของทศกัณฐ์

ออกไปเที่ยวป่า ได้พบพระรามเข้า เห็นพระรามมีรูปโฉมงดงามก็หลงรัก เข้าไปเกี้ยวพาราสีพระราม

และทำร้ายนางสีดา พระลักษณ์โกรธมาก จับนางมาตัดหู จมูก มือ และเท้า แล้วปล่อยตัวไป นางกลับไปฟ้อง

พี่ชายทั้งสาม คือ ทูษณ์ ขร ตรีเศียร ให้ไปรบกับพระราม แต่ก็ถูกพระรามฆ่าตาย นางจึงไปเล่าถึงความงดงาม

ของนางสีดาให้ทศกัณฐ์ฟัง ทศกัณฐ์อยากได้นางมาเป็นชายา จึงออกอุบายให้มารีศ แปลงตัวเป็นกวางทองมาล่อ

นางสีดาเห็นกวางทองเข้าก็อยากได้ ขอให้พระรามไปจับมาให้พอมารีศถูกศรพระรามก็แกล้งทำเสียงพระราม

ร้องให้ช่วยนางสีดาจึงขอให้พระลักษมณ์ตามไป ทศกัณฐ์ได้โอกาสจึงเข้ามาลักพานางสีดาไปกรุงลงกา


             พระราม พระลักษมณ์ เสด็จออกติดตามนางด้วยความห่วงใย จนได้พบกับหนุมานและสุครีพ สุครีพขอให้

้พระรามฆ่าพาลีผู้เป็นพี่ชายของตนเสียก่อน ตนจึงจะช่วยทำสงครามกับทศกัณฐ์ เนื่องจากสุครีพแค้นใจ ที่ครั้งหนึ่ง

พระอินทร์ฝากผอบใส่นางดารามากับพาลี เพื่อเป็นรางวับให้สุครีพที่ยกเขาพระสุเมรุให้ตั้งตรงได้ แต่ถูกพาลีริบไป

เป็นของตน และครั้งสุดท้าย พาลีเข้าไปสู้รบกับควาย ชื่อ ทรพี ในถ้ำ แล้วสั่งสุครีพให้คอยดูอยู่ปากถ้ำ ถ้าเลือด

ที่ไหลออกมาข้นเป็นเลือดควาย ถ้าเลือดใสเป็นเลือดของตน ให้สุครีพปิดปากถ้ำเสีย สุครีพเฝ้าดูอยู่ เห็นเลือดที่ไหล

ออกมาใส เพราะน้ำฝนชะจึงคิดว่าพาลีตาย จึงเอาหินปิดปากถ้ำไว้ พาลีเข้าใจว่าสุครีพคิดฆ่าตน จึงขับไล่สุครีพ

ออกจากเมือง พระรามได้แผลงศรไปฆ่าพาลีตาย สุครีพจึงเกณฑ์ไพร่พลลิงมาช่วยพระรามรบ


             คืนหนึ่ง ทศกัณฐ์ฝันร้าย พิเภกทำนายทศกัณฐ์ถึงคราวมีเคราะห์ ให้ส่งนางสีดาคืนไปเสีย ทศกัณฐ์โกรธ

มากขับไล่พิเภกออกจากเมือง พิเภกจึงเข้าไปสวามิภักดิ์กับพระราม ช่วยให้คำแนะนำที่เป็นประโยชน์ในการ

ทำสงครามแก่พระรามอยู่เสมอ


             พระรามทำสงครามกับทศกัณฐ์อยู่นานหลายปี จนญาติพี่น้องของทศกัณฐ์ตายในสงครามกันหมด

ทศกัณฐ์ต้องออกรบเอง พระรามแผลงศรถูกหลายครั้งแต่ทศกัณฐ์ก็ไม่ตาย เพราะถอดดวงใจฝากพระฤาษีโคบุตร

ไว้ หนุมานกับองคตจึงทูลรับอาสาพระราม ไปหลอกเอากล่องดวงใจมาจนได้ ทศกัณฐ์ออกรบอีก พอพระราม

แผลงศรไปปักอกทศกัณฐ์ หนุมานก็ขยี้กล่องดวงใจจนแหลกลาญ ทศกัณฐ์จึงสิ้นชีวิต จากนั้น พิเภกก็พานางสีดา

มาคืนให้พระราม และเพื่อพิสูจน์ความบริสุทธิ์ นางสีดาจึงขอทำพิธีลุยไฟ ซึ่งนางสีดาสามารถลุยไฟได้อย่างปลอดภัย

พระรามตั้งให้พิเภกครองกรุงลงกา แล้วพระรามก็เสด็จกลับอโยธยาพร้อมด้วยนางสีดา และพระลักษมณ์


             ต่อมา ปีศาจยักษ์ตนหนึ่งชื่อนางอดูล ได้แปลงร่างเป็นสาวใช้ของนางสีดาขอร้องให้นางสีดาวาดรูป

ทศกัณฐ์ให้ดู พอดีพระรามเสด็จมา นางสีดาตกใจพยายามลบเท่าไรก็ลบไม่ออก จึงรีบซ่อนไว้ใต้บรรทม ทำให้

พระรามบรรทมไม่หลับ ต้องสั่งให้พระลักษมณ์มาค้นดู ก็ได้รูปของทศกัณฐ์ พระรามกริ้วมาก หาว่านางสีดามีใจรัก

ทศกัณฐ์ สั่งให้พระลักษมณ์นำนางไปประหาร แต่พระลักษมณ์ปล่อยนางไป นางสีดาไปอาศัยอยู่กับฤาษีตนหนี่ง

จนประสูติโอรสองค์หนึ่ง คือ พระมงกุฎ


             วันหนึ่ง นางสีดาไปอาบน้ำที่ลำธาร เห็นลิงเอาลูกเกาะหน้าเกาะหลัง พาไปไหนมาไหนด้วย

นางจึงกลับไปอุ้มโอรสที่ฝากพระฤาษีเลี้ยงไว้มาด้วย เมื่อพระฤาษีลืมตาขึ้นมาจากการบำเพ็ญตบะ ไม่เห็นพระ

มงกุฎ จึงชุบกุมารขึ้นอีกองค์หนึ่งชื่อว่าพระลบ นางสีดาจึงมีโอรสสององค์ พระฤาษีได้สั่งสอนศิลปวิทยาให้กุมาร

ทั้งสองจนเก่งกล้า


             พระรามได้ทำพิธีปล่อยม้าอุปการ ม้าผ่านเข้าไปในป่า พระมงกุฎเห็นเข้าก็จับมาขี่เล่น พระพรตแผลงศร

ไปจับตัวพระมงกุฎได้ พระรามสั่งให้นำตัวไปประจานเจ็ดวัน แล้วให้ประหารเสีย แต่พระลบมาช่วยไปได้ พระราม

ออกรบด้วยตนเองแต่ไม่สามารถเอาชนะกันได้ จนกระทั่งรู้ว่าเป็นพ่อลูกกัน พระรามไปอ้อนวอนนางสีดาให้กลับ

อยุธยา แต่นางสีดาไม่ยอม พระรามจึงทำอุบายว่าสิ้นพระชนม์ นางสีดาตกใจรีบกลับมาเยี่ยมพระศพ พระรามจึง

ออกมาจากโกศจับนางสีดาไว้ นางสีดารู้ว่าถูกหลอก จึงอธิษฐานแทรกแผ่นดินหนีไปอยู่เมืองบาดาล พิเภกแนะนำ

พระรามออกเดินป่าอีกครั้งเพื่อเสดาะเคราะห์ พระรามจึงเสด็จไปพร้อมพระลักษมณ์ ได้ฆ่ายักษ์ตายอีกหลายตน

ครั้งสุดท้าย พระรามได้สู้กับท้าวอุณาราช พระรามถอนต้นกกมาพาดสาย ยิงไปตรึงท้าวอุณาราชไว้กับแผ่นดิน

แล้วจึงเสด็จกลับเข้ากรุงอยุธยา พระอิศวรสงสารพระราม จึงช่วยให้นางสีดายอมคืนดีกับพระราม


ตัวอย่างบางตอน

                                       สุดเอยสุดสวาท             โฉมประหลาดล้ำเทพอัปสร

                          ทั้งวาจาจริตก็งามงอน                 ควรเป็นนางฟ้อนวิไลลักษณ์